شرحبیل بن حسنه
|
| |
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| کنیه | ابوعبداللّه |
| محل زندگی | مکه • حبشه • مدینه |
| مهاجر/انصار | مهاجر |
| درگذشت | ۱۸ق شام |
| مشخصات دینی | |
| حضور در جنگها | بیشتر غزوات پیامبر(ص) |
| هجرت به | حبشه • مدینه |
| نقش‌های برجسته | کاتب پیامبر(ص) • فرمانده بیشتر جنگها در زمان ابوبکر و عمر |
| دیگر فعالیت‌ها | کاتب نامه پیامبر(ص) به مردم سرزمین ایله |
شُرَحْبیل بن حَسَنه یا شرحبیل بن عبداللّه (درگذشت ۱۸ق)، از نخستین صحابه پیامبر(ص) بود. شرحبیل در غزوات صدر اسلام شرکت کرد. از او در شمار کاتبان پیامبر(ص) یاد شده است و او کاتب نامه پیامبر(ص) به مردم سرزمین ایله بود. شرحبیل در زمان ابوبکر و عمر، به‌عنوان فرمانده در اکثر جنگها و فتوحات شرکت داشت.
کنیه و نسب
کنیه شرحبیل، ابوعبداللّه، یا ابوعبدالرحمان، یا ابووائله بود. پدر وی، عبداللّه بن مُطاع، از قبیله بنی غَوث بن مُرّ یا از قبیله کنده یا بنی جُمَح یا تَمیم بود و مادرش، حَسَنه، از قبیلۀ بنی عَدی و به قولی، اهل شهر عَدَولی در بحرین بود و به طریق وِلاء، به مَعْمَر بن حبیب بن وَهْب بن حُذافه جُمَحی منتسب بود. شرحبیل با انتساب به مادرش، به شرحبیل بن حسنه شهرت یافته است.
به نقل از ابن اسحاق، حسنه نخست زن عبدالله بن مُطاع بود. چون عبدالله درگذشت، سُفیان (فرزندخواندۀ معمر بن حبیب و مردی از انصار از طایفۀ بنی زُرَیق بن عامر) حسنه را به زنی گرفت و از او صاحب دو پسر به نام‌های خالد (یا جابر) و جُناده شد. پس از آن، سفیان، شرحبیل را به فرزندخواندگی پذیرفت، بنابراین از شرحبیل نیز همچون سفیان بن معمر جمحی، در زمرۀ بنی جُمَح یاد می‌شد، اما به نقل از محمد بن عمر واقدی، سفیان بن معمر برادر مادری شرحبیل بن حسنه بوده و حسنه مادر سفیان و شرحبیل بوده است، نه زن سفیان.
قبیله
ابن حبیب بغدادی حسنه را از قبیلۀ اشعریین دانسته و مسعودی نیز شرحبیل بن حسنه را نسبت طابِخی یاد کرده و از قوم خِنْدِف (هم‌پیمان قریش) دانسته است. بلاذری، به نقل از هَیثم بن عَدی، شرحبیل را از قوم حِمْیر دانسته است. بعد از مرگ سفیان بن معمر و پسران او در زمان خلافت عمر بن خطاب، شرحبیل بن حسنه با قبیلۀ بنی زهره هم‌پیمان شد.
از مسلمانان نخستین
شرحبیل و دو برادرش (خالد و جناده) از نخستین کسانی بودند که مسلمان شدند. در دومین هجرت مسلمانان به حبشه، شرحبیل بن حسنه به همراه سفیان بن معمر و مادر و برادرانش به آنجا مهاجرت کرد، اما موسی بن عقبه شرحبیل و برادرانش را جزو مهاجران به حبشه ذکر نکرده است.
در عصر پیامبر(ص)
به روایتی، در سال هفتم هجرت، نجاشی (پادشاه حبشه) امّ حبیبه را که به همسری پیامبر(ص) درآمده بود، همراه شرحبیل به مدینه فرستاد. شرحبیل پس از مهاجرت به مدینه، نزد خویشان خود، بنی زُرَیق، اقامت کرد. در زمان پیامبر اکرم، شرحبیل در غزوات شرکت کرد. از وی در شمار کاتبان پیامبر(ص) یاد شده است و او کاتب نامه پیامبر(ص) به مردم سرزمین ایله بود.
در عصر خلیفه اول
شرحبیل بن حسنه در زمان ابوبکر و عمر، به عنوان فرمانده در اکثر جنگها و فتوحات شرکت داشت. او در جنگ‌های رِدّه، که بلافاصله پس از رحلت پیامبر رخ داد، از جمله در سرکوب مرتدان قُضاعه و عمان و نیز مدعیان پیامبری، همچون مُسَیلَمه کذّاب در یمامه، از فرماندهان لشکر ابوبکر بود. ابوبکر بلافاصله پس از سرکوبی اهل ردّه، برای جنگ با رومیان آماده شد و شرحبیل بن حسنه یکی از چهار فرمانده تحت امر خالد بن ولید و سپس ابوعبیدة بن جراح بود که از سوی ابوبکر به شام اعزام شدند. شرحبیل با هفت هزار سپاهی روانه شام شد و در اردن، و به قولی در بُصری، اردو زد.
در عصر خلیفه دوم
در زمان خلافت عمر، شرحبیل از سوی ابوعبیده به یاری عمرو بن عاص شتافت و تمام اردن را فتح کرد و از آن میان فقط طَبَریه را بدون جنگ گرفت. وی بَیسان، سوسیه، اَفیق، جُرَش، بیترأس، قَدَس و جَولان و به روایتی، عکا، صور و صَفوریه را نیز گشود. در جنگ مَرْجُ الصُّفَّر، شرحبیل بن حسنه شایستگی بسیاری از خود نشان داد. سپس خالد بن ولید وی را نزد ابوبکر فرستاد و ابوبکر او را با لشکری به جای ولید بن عُقبه به شام روانه کرد.
شرحبیل بن حسنه در جنگ‌های یرموک و اَجنادین (هردو در سال ۱۳) جزو فرماندهان خالد بن ولید بود. در محاصره و فتح دمشق، به روایت بلاذری، سال ۱۴ق، شرحبیل بن حسنه با لشکر خود بر دروازۀ فَرادیس فرود آمد. پس از آنکه ابوعبیده فِحل را به صلح فتح کرد. و بنا به روایتی، شرحبیل صلح‌نامه‌ای نوشت. عمر بعدها شرحبیل بن حسنه را به امارت اردن گمارد. در سال ۱۷ که عمر بن خطّاب به شام رفت، شرحبیل بن حسنه را عزل و معاویة بن ابی سفیان را به جای وی گذاشت و گفت که شرحبیل را به علت نارضایتی عزل نکرده بلکه مردی مقتدرتر را به‌جای او گمارده است.
درگذشت
به گفتۀ اکثر مورخان، شرحبیل بن حسنه در سال ۱۸ براثر طاعونی که در عَمَواس در شام شیوع یافت درگذشت، درحالی‌که ۶۷ یا ۶۹ سال سن داشت.
پانویس
- ↑ kنک: بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۲۴۵؛ ابن حجر عسقلانی، ج ۳،ص۳۲۸
- ↑ ابن سعد، ج ۴،ص۱۲۷؛ خلیفه بن خیاط، ص۵۳۹؛ ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ج ۲،ص۶۹۸؛ ابن اثیر، اسدالغابه، ج ۲،ص۵۱۲.
- ↑ ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ج ۲،ص۶۹۸
- ↑ ابن سعد، ج ۴،ص۱۲۷؛ ابن عبدربّه، ج ۲،ص۶۹۸- ۶۹۹؛ ابن اثیر، اسدالغابه، ج۲، ص۵۱۲-۵۱۳؛ ابن حجر عسقلانی، ج۳، ص۳۲۸.
- ↑ ابن حبیب، المنمّق،ص۲۵۴
- ↑ ابن سعد، ج ۴،ص۱۲۷ ۱۲۸؛ نیز رجوع کنید به: به ابن کلبی،ص۳۰۲
- ↑ ابن سعد، ج ۴،ص۱۲۷
- ↑ ابن حبیب، المنمّق، ص۲۵۴.
- ↑ مسعودی، ص۲۸۳.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۲۴۵.
- ↑ ابن اثیر، اسدالغابه، ج۲، ص۵۱۳.
- ↑ ابن اثیر، اسدالغابه، ج۲، ص۵۱۳.
- ↑ ابن اسحاق، ص۲۰۷؛ ابن هشام، ج۱، ص۳۵۰؛ ابن حبیب، المحبّر، ص۴۱۰؛ ابن حبیب، المنمّق، ص۳۰۸.
- ↑ موسی بن عقبه، ص ۷۹.
- ↑ نیز نک: ابن سعد، ج۴، ص۱۲۷.
- ↑ ابن سعد، ج۸، ص۹۹.
- ↑ ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ج۲، ص۶۹۹؛ ابن حجر عسقلانی، ج۳، ص۳۲۸.
- ↑ ابن سعد، ج ۴، ص۱۲۸.
- ↑ نک: یعقوبی، ج۲، ص۸۰؛ مسعودی، ص۲۳۸.
- ↑ واقدی، ج۳، ص۱۰۳۱؛ ابن سعد، ج۱، ص۲۸۹؛ یعقوبی، ج۲، ص۸۰.
- ↑ یعقوبی، ج۲، ص۱۳۰؛ طبری، ج۳، ص۲۴۹، ۳۱۵.
- ↑ نک: موسی بن عقبه، ص۳۳۷؛ ازدی، ص۸۵؛ ابن سعد، ج۷، ص۵۱۴؛ بلاذری، فتوح البلدان، ص۱۰۷، ۱۱۶؛ ابن عساکر، ج۲، ص۷۶، ۸۱
- ↑ طبری، ج۳، ص۴۰۶.
- ↑ بلاذری، فتوح البلدان، ص۱۱۵-۱۱۶؛ یعقوبی، ج۲، ص۱۴۰-۱۴۱.
- ↑ بلاذری، فتوح البلدان، ص۱۱۵-۱۱۶
- ↑ طبری، ج۳، ص۳۹۱.
- ↑ طبری، ج۳، ص۳۹۶، ۴۰۵؛ ابن اعثم، ج۱، ص۱۱۵
- ↑ بلاذری، فتوح البلدان، ص۱۲۱.
- ↑ نک: طبری، ج۳، ص۴۴۱ ۴۴۳.
- ↑ بلاذری، فتوح البلدان، ص۱۱۵.
- ↑ طبری، ج۴، ص۶۲.
- ↑ طبری، ج۴، ص۵۶ ۵۷، ۶۴ ۶۵.
- ↑ ابن سعد، ج۴، ص۱۲۸؛ بلاذری، فتوح البلدان، ص۱۳۹-۱۴۰؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۲۴۵؛ ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ج۲، ص۶۹۹؛ ابن اثیر، اسدالغابه، ج۲، ص۵۱۳.
منابع
- ابن اثیر، اسدالغابه فی معرفة الصحابه، چاپ محمدابراهیم بنا، محمداحمد عاشور و محمود عبدالوهاب فاید، قاهره، ۱۳۹۳/۱۹۷۳.
- ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت.
- ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت، ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
- محمدبن اسحاق بن یسار، سیره ابن السحاق، چاپ محمد حمیداللّه، قونیه، ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
- ابن محمد احمدبن اعثم کوفی، الفتوح، چاپ علی شیری، بیروت، ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
- ابی جعفر محمدبن حبیب، المحبّر، چاپ ایلزه لیختن شتیتر؛ بیروت، ۱۳۶۱ق.
- ابی جعفر محمدبن حبیب، المنمّق، چاپ خورشید احمد فاروق، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
- محمدبن علی بن حجرعسقلانی، الاصابه فی تمیز الصحابة، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت، ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
- ابن سعد.
- عبدالرحمن بن عبدالرّوابن عبدالحکم، کتاب فتوح مصر و اخبارها، چاپ محمد جمیری، بیروت، ۱۴۲۰/۲۰۰۰.
- ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، چاپ علی شیری، بیروت، ۱۹۹۵/۱۴۱۵.
- هشام بن محمد ابن کلبی، جمهرة النسب، چاپ ناجی حسن، بیروت، ۱۴۰۷/۱۹۸۶.
- ابن هشام، السیرة النبویة، چاپ مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری، عبدالحفیظ شلبی، قاهره، ۱۹۳۶م.
- محمدبن عبداللّه ازدی، تاریخ فتوحالشام، چاپ عبدالمنعم عبداللّه عامر، ۱۹۶۹م.
- بخاری، التاریخ الکبیر، دیاربکر، المکتبة الاسلامیة.
- احمدبن یحیی بن جابر بلاذری، انساب الاشراف، چاپ محمود فردوس عظم، دمشق، ۱۹۹۷- ۲۰۰۰م.
- احمدبن یحیی بن جابر، بلاذری، فتوح البلدان، چاپ دخویه، فرانکفورت، ۱۴۱۳ق.
- خلیفةبن خیاط، الطبقات، چاپ سهیل زکار، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
- طبری، تاریخ.
- مسعودی، تنبیه.
- موسی بن عُقبه، المغازی، چاپ محمد باقشیش ابومالک، مغرب، ۱۹۹۴م.
- محمدبن عمر واقدی، المغازی، چاپ مارسون جونس، قاهره، ۱۹۶۶م.
- یعقوبی، تاریخ.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: